Αθανάσιος Νάκας

Καθηγητής Γλωσσολογίας / ΠΤΔΕ Πανεπιστημίου Αθηνών

(τ. Διευθυντής Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών)

email: anakas@primedu.uoa.gr

ΣΠΟΥΔΕΣ – ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ & ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 

Ι.i

Είναι πτυχιούχος: α) του Φιλολογικού Τμήματος και β) του Ιστορικού και Αρχαιολογικού Τμήματος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

            Αριστούχος διδάκτωρ της ίδιας σχολής, εκπόνησε διατριβή με θέμα Τα Επιρρη­ματικά της Νέας Ελληνικής, την οποία αρμόδια επιτροπή ενέκρινε για δημοσίευση στη σειρά  «Βιβλιοθήκη Σ.Ν. Σαριπόλου» (αρ. 50) του Πανεπιστημίου Αθηνών.

            Με κρατική υποτροφία, παρακολούθησε το 3ο Θερινό Σχολείο Υπολογιστικής Λεξικο­λογίας και Λεξικογραφίας που οργάνωσε το καλοκαίρι του 1988 στην Πίζα της Ιταλίας η Eu­ropean Science Foundation (ESF). 

            Εργάστηκε επί 18 έτη (1981- 1998) αρχικά ως μόνιμος Ερευνητής και κατόπιν ως Διευ­θυντής Ερευνών στο Κέντρο Συντάξεως του Ιστορικού Λεξικού της Ακαδημίας Αθηνών. Με α­πόφαση της αρμόδιας Επιτροπής Κρίσεως που συγκροτήθηκε από τους ακαδημαϊκούς κ.κ. Μα­νούσο Μανούσακα, Κωνσταντίνο Γρόλλιο, Μιχαήλ Σακελλαρίου και Άγγελο Βλάχο, προή­χθη από τη Β΄ στην Α΄ βαθμίδα Ερευνητή (ή Διευθυντή Ερευ­νών) της Ακαδημίας Αθηνών.

Ίδρυσε και διευθύνει το Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας και Διδακτι­κής της Νέ­ας Ελ­ληνικής Γλώσσας που ανήκει στον Τομέα Ανθρωπιστικών Σπουδών / πτδε / εκπα.

Κατά τη διετία 2010-2012 διετέλεσε Αντιπρόεδρος και, εν συνεχεία, Πρόεδρος του Παι­δαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αθηνών.     

                                                                                                         Ι.ii

 Ασχολείται με θέματα θεωρητικής και εφαρμοσμένης γλωσσολο­γίας, γλωσσικής δι­δα­σκαλίας, φιλολογίας, θεωρίας της λογοτεχνίας και ρητορικής.

Στο πτδε του εκπα διδάσκει, σε προ­πτυχιακό επίπεδο, τα μαθήματα:

α) Νεοελληνική Γλώσσα. Το Λεξιλόγιο (υποχρεωτικό)

β) Νεοελληνική Γλώσσα. Γραμματική και Σύνταξη ΙΙ  (κυμαινόμενο)

γ) Διδακτική Γλώσσας. Πρώτη Γραφή και Ανάγνωση (υποχρεωτικό).

δ) Η Γλώσσα στα Κείμενα (επιλογής).

Όπως προβλέπεται και από τον Οδηγό Σπουδών, τα δύο πρώτα αφορούν θέματα και ζητήματα λεξικολογικά και γραμματικο-συντακτικά της σύγχρονής μας Νεοελληνικής, από εκείνα μάλιστα που εμφανίζουν μια ξεχωριστή προβληματική στην παρούσα φάση της γλώσσας μας (ζεύγη λόγιων και λαϊκών λέξεων, μετοχές, κτλ.). Το τέταρτο έχει να κάνει με τις λειτουργίες της γλώσσας μέσα στα κείμενα (γλώσσα – ύφος ενός συγκεκριμένου συγ­γρα­φέα ή ενός συγκεκριμένου είδους / τύπου κειμένου, σχήματα λόγου, κτλ.). Ξεχωριστή έμφαση δίνεται στα ιδιαίτερα γνωρίσματα του λαϊκού προφορικού λόγου (προφορ. αφήγηση, παρα­μύθι, κτλ.) και, ακόμη ειδικότερα, του ‘παιδικού λόγου’.

Παράλληλα με τη βασική ύλη του μαθήματος, δίνονται στους φοιτητές στοιχεία: α) ι­στορίας της Ελληνικής Γλώσσας· β) διαχρονικής σημασιολογίας· γ) εισαγωγής σε κάποιες βα­σικές έννοιες της γλωσσικής επιστήμης, όπως εξελίχθηκε τα τελευταία χρόνια, αλλά προ­σαρ­μοσμένα πάντοτε στο εκάστοτε διδακτικό αντικείμενο (λεπτομέρειες βλ. στον ‘Οδηγό Σπου­δών’).

Στους φοιτητές παρέχεται, εκτός από το σχετικό Σύγγραμμα, και «Φάκελος Συ­μπλη­ρωματικού Υλικού».

Όλα τα επιμέρους γλωσσικά φαινόμενα εξετάζονται και από τη διδακτική τους σκο­πιά, ενώ συζητούνται παράλληλα συγκεκριμένοι τρόποι διδασκαλίας τους σε μαθητές της Α΄-θμιας Εκπαίδευσης.

Για όλα τα μαθήματα ανατίθενται, σε όσους φοιτητές εκδηλώνουν σχετικό ενδια­φέ­ρον, και γρα­πτές εργασίες.

Στους μεταπτυχιακούς φοιτητές της κατεύθυνσης «Διδακτική Γλώσσας – Λογοτεχνία – Θέατρο στην εκπαίδευση» διδάσκει, από την έναρξη εφαρμογής του ισχύοντος πμς του Τμήματος μας έως σήμερα, τα υποχρεωτικά μαθήματα:

α) Ζητήματα Ελληνικής Γλώσσας Ι και

β) Ζητήματα Ελληνικής Γλώσσας ΙΙ (με βάση το περιεχόμενο που ορίζεται από το σχετικό φεκ και τον κανονισμό λειτουργίας του πμς).

            Σε όλους τους μεταπτυχιακούς φοιτητές ανατίθεται εργασία με την οποία και αξι­ο­λογούνται στο τέλος του εξαμήνου. Σε αρκετούς από αυτούς, με ειδικότερα γλωσσολογικά ενδιαφέροντα, ανατίθεται και διπλωματική εργασία. Τα θέματα που τους προτείνονται είναι σχετικά με τη μελέτη και τη διδασκαλία στο δημοτικό σχολείο του νεοελληνικού λεξιλογίου (συνωνυμία, αντίθεση, ρηματικές περιφράσεις, κτλ.) αλλά και σχετικά με τον σχηματικό λόγο συγγραφέων της παιδικής λογοτεχνίας (Τριβιζά, Χορτιάτη κ.ά.).

Ι.iii

Διδασκαλία εκτός πτδε:

Μαθήματα της ειδικότητάς του δίδαξε, για ένα χρονικό διάστημα, και:

            Α) Στους φοιτητές του Πτδε και του Π. Τ. Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

           Β) Στις εξής Σχολές ή Κέντρα Επιμόρ­φωσης Εκ­παιδευτικών: α) Σχολή Επι­μόρ­φωσης Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης· –β) Μαράσλειο Δι­δασκαλείο Δημοτικής Εκπαί­δευσης· –ΠΕΚ: γ) Αθήνας· δ) Ανατολικής Αττικής· ε) Δυτι­κής Αττικής· στ) Πειραιά· –ζ) Λαμίας (Σχηματα­ρίου)· η) Χαλκίδας.

            Γ) Συμμετείχε στα εξής προγράμματα μετεκπαίδευσης και επιμόρφωσης: α) Πρόγραμ­μα Επιμόρφωσης Νέων Μεταναστών (δεύτερης γενιάς)· –β) Εκπαίδευση Παλιννο­στούντων και Αλ­λοδαπών Μαθητών· –γ) Πρόγραμμα Μαθημάτων Επανεκ­παι­δευ­ο­με­νων Πτυχι­ούχων Παιδα­γω­γικών Ακαδημιών Αλλοδαπής· –δ) Πρό­γραμμα Ακαδημαϊκής και Ε­παγ­γελμα­τικής Αναβάθ­μισης των Εκπαιδευτικών της Α΄-θμιας Εκπαίδευσης.

           Δ) Συμμετείχε: α) στη «Συνάντηση των Διδασκόντων το Μάθημα της Νεοελλη­νικής Γλώσ­σας στα Παιδαγωγικά Τμήματα των ΑΕΙ» και –β) στη συνάντηση προκειμένου να συζη­τηθεί η «ανάθεση συγγραφής ορθογραφικού λεξικού της Νέας Ελληνικής για τις ανάγκες διδα­σκόντων και διδασκομένων του γυμνασίου και του λυκείου» (Παιδαγωγικό Κέντρο Κρυ­οπηγής, Χαλ­κιδική).

Μαθήματα- διαλέξεις έδωσε και ως επίσημα προσκεκλημένος ομιλητής: α) στα πλαίσια του Ελεύθερου Ανοιχτού Πανεπιστημίου· β) ύστερα από πρόσκληση: του Τομέα Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων· γ) του Εργαστηρίου Ενσύρματης Τηλεπικοι­νωνίας της Πολυ­τεχνικής Σχολής του Πανεπιστημίου Πατρών· δ) του Τομέα Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών / Πτδε / Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης· ε) του Τομέα Γλώσσας και Πολιτι­σμού / Πτδε / Αριστοτέλειου Πανε­πιστη­μίου Θεσσαλονίκης· στ) της Comission Euro­pe­enne / Direction Générale Édu­cation et Culture και του Universite Libre de Bru­xelles· ζ) του Εργαστηρίου Γλώσσας και Προγραμμάτων Γλωσσικής Διδασκαλίαςτου Τμή­ματος Νηπι­αγωγών του Πα­νε­πιστημίου Δυτικής Μακεδονί­ας· η) των Σχολικών Συμβούλων Δημοτικής Εκπαί­δευσης πολλών Περιφερειών της  χώρας –κ.ά.

Ι.iv

       Μέλος είτε της Τριμελούς Συμβουλευτικής Επιτροπής (ως επιβλέ­πων) είτε της Επτα­μελούς Εξετα­στι­κής Επιτροπής σε πολλές διδακτορικές διατριβές.    

           Με την ιδιότητα του Συνεργαζόμενου Εκπαιδευτικού Προσωπικού (σεπ), μέλος Εξε­ταστικής Επιτροπής (ως 1^ος ή ως 2^ος επιβλέπων) διπλωματικών εργασιών μεταπτυχιακών φοι­τητών του ΕΑΠ. 

            Αποτέλεσε μέλος τριμελών Εισηγη­τικών Επιτροπών για την εκλογή ή την εξέλιξη άλ­λων συναδέλφων.  

Ι.v

Κατά τη 18-ετή υπηρεσία του σε Ερευνητικό Κέντρο, και συγκεκριμένα στο Κέντρο Συ­ντάξεως του Ιστορικού Λεξικού της Νέας Ελληνικής της Ακαδημίας Αθη­νών, πραγμα­τοποί­ησε, με εντολή της Ακαδημίας, αρκετές γλωσσοσυλλε­κτικές αποστολές (λ.χ. στην Ανατο­λική και Β.Α. Θεσσαλία, στην Ικαρία, στην Κίμωλο, στη Σάμο, στην Πάτμο, στη Λέρο κ.α.), σχετικά με τις οποίες κατέθεσε στο Κέντρο Χειρόγραφες Συλλογές Διαλεκτικού Γλωσ­σικού Υλικού συ­νολικής έκτασης περ. 2000 σελίδων.

Επίσης, με την ιδιότητα του Διευθυντή Ερευνών έλαβε μέρος και στο πρόγραμμα «Δι­άλογος» (συνεργασία του Κέντρου του Λεξικού με το Ιελ / Ινστιτούτο Επεξερ­γασίας του Λό­γου, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο κ.ά. φορείς). 

Για ένα χρονικό διάστημα, εργάστηκε ως επισκέπτης ερευνητής στον Το­μέα Γλωσ­σολογίας του Πανεπιστημίου του Salzburg, ειδικότερα σε ό,τι αφορά τα επιστη­μονικά θέματα / ζητήματα της Παιδικής Γλώσσας και των Γλωσσικών Προκα­τα­λή­ψεων (ιδίως σε βάρος των γεωγραφικών διαλέκτων, κτλ.).

Έχει την επιστημονική ευθύνη για την κυκλοφορία από το Ίδρυμα του Θη­σαυρου της Ελληνικης Γλωσσης του ψηφιακού δίσκου με την ηλεκτρονική κατα­γραφή των Απά­ντων του Παπαδιαμάντη.

Με σχετικές αποφάσεις του Υπεπθ, ορίστηκε μέλος των εξής επιτροπών: α) Προα­γω­γικών και Απολυτηρίων Εξετάσεων των Β΄ και Γ΄ Τάξεων Ενιαίων Λυκείων –β) Ει­σα­γω­γικών εξετάσεων των υποψηφίων για το Μδδε –γ) για την επιλογή, κατόπιν συνε­ντεύ­ξεως, φι­λο­λό­γων που επρόκειτο ν’ αποσπαστούν στο εξωτερικό –δ) ορίστηκε, επίσης, «εκτι­μητής» του συγ­γραφικού έργου των υποψηφίων σχολικών συμβούλων Α΄-θμιας και Β΄-θμιας εκπαί­δευ­σης, κ.ά.

Με ανάθεση από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, διετέλεσε (Ι) Α­ξιο­λο­γητής του Προ­γράμματος «Συγγρα­φή νέων βιβλίων και Παρα­γωγή εκπαιδευτικού υλικού για την υπο­χρε­ωτική εκπαίδευ­ση», και, συγκεκρι­μένα, αξιολόγησε τα εξής δύ­ο: Ερμηνευτικό Λε­ξικό της Νέ­ας Ελληνικής (Α΄ – Β΄ – Γ΄ Γυμνασίου) και Γραμ­ματική- Συντακτικό Ε΄ & ΣΤ΄ Τάξης Δη­μοτικού. –(ΙΙ) Eξωτερικός αξιολογητής ΠΠΕ με τον τίτλο “Διδασκαλία της επι­κοινωνιακής χρήσης της γλώσσας”.

Συμμετείχε ως επιμορφωτής και στο Έργο «Διεύρυνση της Ευέλικτης Ζώνης στην Πρω­­τοβάθμια Εκπαίδευση» της Ενέργειας «Αναμόρφωση εκπαιδευτικών προ­γραμ­μάτων και εκπαιδευτικού υλικού στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαί­δευση».

            Ως ‘επιστημονικά αρμόδιος’ συμμετείχε σε ειδική Ομάδα για τη Γλώσσα του Υπουρ­γείου Παιδείας (βλ. την υπ’ αρ. 3024/4/5/88 απόφαση του κ. Υπουργού της Παι­δείας με θέμα: «Συγκρότηση Ομάδας Εργασίας για την υλοποίηση του πορίσματος σχετικά με την ανάγκη συστηματικότερης διδασκαλίας της Ελληνικής Γλώσσας στη Γενική Εκπαί­δευ­ση»), με σκοπό την παρακολούθηση του θέματος της διδακτικής της Νεοελληνικής Γλώσσας και την υποβολή προτάσεων προς το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο για τυχόν συμπλήρωση και βελ­τίωση των βιβλίων «Η Γλώσσα μου” του Δημοτικού και «Νεοελληνική Γλώσσα για το Γυμνά­σιο”. 

                                                                                                         Ι.vi

Εντυπωσιακός είναι ο αριθμός των εθνικών και / ή διεθνών συνεδρίων στα οποία συμ­μετέσχε, στα περισσότερα με πρωτότυπη εισήγηση.

            Εξάλλου, με σειρά ομιλιών και διαλέξεων, αλλά και με τη συμμετοχή του (ως επι­στη­μονικού συμβούλου) σε ραδιοφωνικές ή τηλεοπτικές εκπομπές, έχει κάνει έντονη την πα­ρου­σία του στον κοινωνικό χώρο.

Ανήκει στα ιδρυτικά μέλη της Εταιρείας Γενικής και Συγκριτικής Γραμματολογίας. Εί­ναι τακτικό μέλος των εξής επιστημονικών κ.ά. σωματείων και εταιρειών:

 • Societas Lin­gui­stica Europaea (SLE)

• Société Internationale de Linguistique Fonctionnelle (SILF)

• So­ciété des Amis de Montaigne

• Ελληνική Εταιρεία Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας  

• Γλωσσική Ε­ταιρεία Αθηνών

• Εταιρεία Ρωμαϊκών Σπουδών

• Εταιρεία Παπαδιαμαντικών Σπουδών

• Κύ­κλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου

• Παιδαγωγική Εταιρεία Ελλάδος

• Ιστορική και Λαο­γραφική Εται­ρεία των Θεσσαλών.

Έχει κερδίσει και μια διεθνή τιμητική διάκριση (από τον πρόεδρο της Γαλλι­κής Βου­λής) για τη μελέτη του Montaigne και του δοκιμίου.